Χρήση και Κατάχρηση των Εργαστηριακών Εξετάσεων

 

Χρήση και Κατάχρηση των Εργαστηριακών Εξετάσεων

Του Αρσενίου Παρασκευά

Οι εργαστηριακές εξετάσεις χρησιμοποιούνται για την επιβεβαίωση ή τον

αποκλεισμό κάποιας νοσηρής κατάστασης κατά την διαφορική διάγνωση του

θεράποντα ιατρού.

Η συνήθης διαδικασία κατά την εξέταση από ιατρό περιλαμβάνει την λήψη

λεπτομερούς ιστορικού, την κλινική εξέταση, την διαφορική διάγνωση και την

διενέργεια παρακλινικών εξετάσεων (εργαστηριακός έλεγχος, ακτινολογικός κλπ.)

Οι εξετάσεις παραγγέλλονται ειδικά για να βοηθήσουν στον αποκλεισμό ή την

επιβεβαίωση της διάγνωσης.

Στα νοσηλευτικά ιδρύματα και προς τον σκοπό της επίσπευσης της παραμονής

προς νοσηλεία είθισται ειδικά τις τελευταίες δεκαετίες να παραγγέλλεται ο

ενδεδειγμένος εργαστηριακός έλεγχος ήδη από την είσοδο του ασθενούς. Μέχρι

εδώ, με το αιτιολογικό που αναφέραμε προηγουμένως, είναι δικαιολογημένος ο

προκαταβολικός εργαστηριακός και άλλος έλεγχος.

Ο “προληπτικός” εργαστηριακός έλεγχος

 Πόσο προληπτικός είναι ο έλεγχος; Τι προλαμβάνει πραγματικά, γιατί. Π.χ. για

να μην πάρει φωτιά το σπίτι μου προσέχω και δεν παίρνει. Εάν έχει πάρει φωτιά

ήδη έχει πάρει και έχω χάσει μέρος του σπιτιού μου.

Έγινε αποδεκτή η νοοτροπία του ετήσιου εργαστηριακού έλεγχου για λόγους

πρόληψης των ασθενειών και διενεργούνται χιλιάδες εξετάσεις η αξία των οποίων

θα πρέπει να αμφισβητηθεί και να επανακαθοριστεί.

Ας πάρουμε την περίπτωση μιας ετήσιας μαστογραφίας. Είναι μια εξέταση με

μεγάλο ποσοστό ψευδώς θετικών αποτελεσμάτων. Το μόνο ουσιαστικό

αποτέλεσμα της είναι ο φόβος που υποβάλλει και ο έλεγχος μέσω της

συμμόρφωσης προς το ισχύον ιατρικό καθεστώς.

Πρόληψη σημαίνει να μάθω να παραμένω υγιής και όχι να μάθω “έγκαιρα” ότι

είμαι άρρωστος.

Πρόληψη σημαίνει να ζω και να βιώνω χωρίς άγχος, σε ισορροπία και αρμονία

μέσα μου και στο περιβάλλον μου και ελεύθερος από οιοδήποτε περιορισμό στην

δημιουργική μου δραστηριότητα.

Πρόληψη σημαίνει να αντιλαμβάνομαι το νόημα των γεγονότων του βίου μου

δρώντας και όχι μόνο αντιδρώντας.

Παρατηρούμε να γίνονται από το κράτος δωρεάν εξετάσεις π.χ. για μαστογραφία,

για χοληστερόλη. Το ζητούμενο είναι αυτοί που προσφέρουν αυτές τις εξετάσεις να

φροντίζουν τον υγιή βίο του πολίτη και όχι να του προκαλούν στρες σε απίστευτο

βαθμό.

Ποια είναι η αξιοπιστία των εργαστηριακών εξετάσεων; 

Ο πολίτης θεωρεί ότι οι εξετάσεις είναι καταδικαστικές όταν δείχνουν τιμές ανεβασμένες ή 

έξω από τις θεωρούμενες φυσιολογικές.

Για να απαντηθεί το ερώτημα αυτό θα πρέπει να προτάξουμε κάποια πράγματα.

Λένε κάποιοι θα πάω να κάνω εξετάσεις για να δω αν είμαι καλά ή όχι.

Όταν ο θεράπων ιατρός παραγγέλλει κάποιες εξετάσεις τις κάνει να δει τί έχει ο

εξεταζόμενος, για να βγάλει μια διάγνωση. Η διάγνωση ουσιαστικά είναι τέχνη.

Θα ήταν απλούστερο να μπορούσε κάποιος να σκανάρει με ένα μηχάνημα τον

ασθενή και να δει τι έχει. Αυτό δεν γίνεται πάντα. Έτσι απαιτείται να έχουμε τα

υποκειμενικά δεδομένα, το ιστορικό και την κλινική εξέταση. Να γίνει η

διαφορική διάγνωση από τον κλινικό ιατρό ο οποίος βλέπει τον ασθενή και κάνει

μια υπόθεση την οποία θα τεκμηριώσει με εργαστηριακά δεδομένα ή από το

αποτέλεσμα της χορηγούμενης θεραπείας.

Ιδανικά, ο εργαστηριακός ιατρός Βλέπει τα εργαστηριακά δεδομένα, κάνει την

διαφορική του διάγνωση, βλέπει το ιστορικό του εξεταζομένου, κάνει μια υπόθεση

και συζητά με τον κλινικό γιατρό

Η διάγνωση λοιπόν έχει τους κινδύνους της

Μόνο το 25% των διαγνώσεων πριν τον θάνατο του ασθενούς συμφωνούν με τα

αποτελέσματα της νεκροψίας  η οποία θεωρείται το χρυσό διαγνωστικό

στάνταρ.[1,2]

Η πρόληψη νοείται να έχει σκοπό της την παραμονή σε υγεία με κατάλληλο τρόπο

βίου.

Ο “προληπτικός έλεγχος” έχει σχέση με την ανίχνευση της νοσηρής κατάστασης σε

όσο το δυνατόν πρώιμο στάδιο. Έχει νόημα να γίνεται

α) σε επίπεδο πληθυσμού πχ σε ορισμένες ευπαθείς ομάδες για ορισμένες

νόσους (π.χ. νεογνά για έλλειψη G6PD, υποθυρεοειδισμό και

φαινυλκετονουρία .[3] ) οπότε εάν βρεθεί κάτι τέτοιο, πρέπει να γίνει και

επιβεβαίωση

β) Εξατομικευμένος προληπτικός έλεγχος π.χ σε άτομα υψηλού κινδύνου για

καρκίνο του προστάτη ή στεφανιαία νόσο.

 Ποιά τελικά είναι η χρησιμότητα των βιοχημικών εξετάσεων;

Η χρησιμότητα τους χρειάζεται συζήτηση.

Ορισμένες βιοχημικές παράμετροι μπορεί να επηρεάζονται πολύ πριν ο ασθενής

παρουσιάσει συμπτώματα. π.χ. η κρεατινίνη μπορεί να αυξηθεί πριν να

εμφανιστούν συμπτώματα.

Το εργαστηριακό αποτέλεσμα πρέπει να απαντάει σε ένα συγκεκριμένο ερώτημα,

κάποιες ενδείξεις. Εάν δεν υπάρχει το ερώτημα το αποτέλεσμα είναι άχρηστο.

Οι βιοχημικές εξετάσεις στην διάγνωση

1. Μπορεί η ίδια παράμετρος να επηρεάζεται από διάφορες νόσους

2. Μπορεί να επηρεάζονται πολύ αργά στην πορεία της νόσου λόγω των

εφεδρειών του οργανισμού

3. μπορεί να ποικίλουν από άτομο σε άτομο

4. μπορεί να επηρεάζονται από φυσιολογικές καταστάσεις π.χ στρες ( η

κορτιζόλη είναι άλλη το πρωί και άλλη το βράδυ) ή από την λήψη τροφής,

εάν είναι ξαπλωμένος ή όρθιος

5. μπορεί να επηρεάζονται από τις συνθήκες του εργαστηρίου (λίγο η

θερμοκρασία, λίγο ο κλιματισμός)

Προαναλυτικοί παράγοντες

ο χρόνος και ο τρόπος λήψης του δείγματος, η λήψη τροφής, η ηλικία, το

φύλο, η κατάσταση του εξεταζομένου (στρες), η λήψη φαρμάκων, η θέση κατά

την λήψη του δείγματος, η βιολογική διακύμανση

Τεχνικοί παράγοντες

H λήψη, η σήμανση, η μεταφορά και η συντήρηση του δείγματος, καθώς και ο

λόγος της εξέτασης και το πόσο επείγον είναι.

Η τιμή μιας εξέτασης είναι το αποτέλεσμα σειράς μετρήσεων που έχουν μια

απόκλιση δηλαδή πόσο πλησιάζει ο μέσος όρος των μετρήσεων την πραγματική

συγκέντρωση της ουσίας που μετράμε. Αυτή οφείλεται σε συστηματικά

σφάλματα. Επίσης παίζει ρόλο και η διακύμανση που μετράει το εύρος της

κατανομής των τιμών της σειράς των μετρήσεων γύρω από μιας μέση τιμή κάτι

που οφείλεται σε τυχαία σφάλματα.

Οι λεγόμενες φυσιολογικές τιμές δεν είναι γραμμές συνόρων. και επειδή

επηρεάζονται σε σχέση με τον πληθυσμό και τα πρωτόκολλα του εργαστηρίου

αναφέρονται σε τιμές αναφοράς.

Όταν η τιμή είναι έξω από τις τιμές αναφοράς δεν σημαίνει ότι κάποιος είναι

ασθενής. Απλά μπορεί να τον δει κάποιος κλινικός γιατρός για να αξιολογήσει την

κατάσταση.

Η κλινική αξιολόγηση των εξετάσεων

Μια εξέταση χαρακτηρίζεται από το πόσο ευαίσθητη είναι δηλαδή από το ποσοστό

των θετικών ασθενών επί όλων των ασθενών και

από το πόσο ειδική είναι δηλαδή από το ποσοστό των αρνητικών υγιών επί όλων

των υγειών.

Μεγαλύτερη σημασία όμως έχουν:

Η θετική προγνωστική αξία δηλαδή το ποσοστό των ασθενών σε όλους τους

θετικούς,

Η αρνητική προγνωστική αξία δηλαδή το ποσοστό των υγιών σε όλους τους

αρνητικούς και

Η αποτελεσματικότητα δηλαδή το ποσοστό των ορθών απαντήσεων.

Υπάρχουν επιβαρύνσεις από τις εργαστηριακές εξετάσεις και εάν ναι ποιες είναι;

Οι λεγόμενες προληπτικές εξετάσεις στην πλειοψηφία στερούνται πραγματικού

νοήματος και έχουν αρνητικές επιπτώσεις:

 Στην υγεία των εξεταζομένων π.χ μαστογραφίες

 Στην υγεία της οικονομίας της χώρας

 Με τα ψευδώς θετικά αποτελέσματα δημιουργούν στρατιές φοβισμένων και

αποπροσαντολισμένων ανθρώπων που καλόπιστα αποδέχονται κάτι το οποίο

δεν τους συμφέρει και μάλιστα τους επιβαρύνει π.χ τελευταία με τα

λεγόμενα rapid tests που επιβαρύνουν πολίτες και δημόσια οικονομικά. Στην

οικονομία της χώρας οι δαπάνες για παρακλινικές εξετάσεις προβλέπονται

να φτάσουν τα 470 εκατομμύρια ευρώ

Θεωρούμε την εξέταση με υπερήχους ακίνδυνη και την επιβάλλουμε σε

κυοφορούμενα ανθρώπινα όντα συχνά μόνο και μόνο από περιέργεια και άγνοια

των συνεπειών τους.

 Και θα αναρωτηθεί κάποιος πρέπει να ήμαστε ενάντια στις εργαστηριακές και άλλες εξετάσεις;

Όχι, καθόλου. Όμως αυτές είναι ανάγκη να είναι αυστηρά ενδεδειγμένες και στο

μέτρο που απαιτείται.

Σε καμία περίπτωση δεν μπορούν να αντικαταστήσουν την επικοινωνία ιατρού και

εξεταζομένου.

Τελικά πόσο δικαιολογημένος είναι ο προληπτικός εργαστηριακός έλεγχος;

Ο προληπτικός εργαστηριακός έλεγχος κατά κανόνα είναι αποπροσανατολιστικός.

Μεταφέρει το ενδιαφέρον των ανθρώπων σε άλλη θέση.

Πρόληψη λοιπόν σημαίνει να παραμένω υγιής και όχι να μαθαίνω ενωρίτερα ότι

είμαι άρρωστος.

Πολύ πριν από οιαδήποτε αλλαγή στο σώμα μας υπάρχει αλλαγή σε άλλο επίπεδο,

αυτό του ψυχισμού μας. Αυτή η αλλαγή κάνει έκδηλη την παρουσία της από το

άγχος και τις αποκλίσεις στο συναίσθημα μας και στην όλη μας συμπεριφορά.

Θα πρέπει όμως να σκιαγραφήσουμε το ορθόν και το πρέπον και αυτό είναι η

δημιουργική διαβίωση του καθενός μας μέσα στην ολότητα της κοινωνίας μας.

Οι προτάσεις μου ως αναφορά το πως πρέπει  να λειτουργεί το σύστημα Δημόσιας υγείας στο θέμα πρόληψης

Οι εξετάσεις έχουν την αξία τους και με το μέτρο τους να διενεργούνται όπως

αναφέραμε.

Το σημαντικότερο για την πρόληψη είναι η πολιτεία να προσφέρει μια διαβίωση

αντάξια του ανθρώπου-πολίτη. Οι συνθήκες του πολίτη είναι που επιβαρύνουν την

υγεία του και αυτές τις συνθήκες θέλουμε και μπορούμε να τις αλλάξουμε. Οι

σημερινές συνθήκες επιβαρύνουν πολύ όλη η ανασφάλεια, ο φόβος που ζει ο

πολίτης τον οδηγεί στην αρρώστια και οιαδήποτε προληπτική εξέταση και να

κάνουμε είναι αστεία. Όταν σήμερα 2 άτομα αυτοκτονούν κάθε ημέρα, για ποια

πρόληψη μιλάμε.

Στην Ελλήνων Πολιτεία θέλουμε ό άνθρωπος να μην φτάσει να αρρωσταίνει και

αυτό είναι εφικτό. Πρέπει και θα αρθούν όλοι ι παράγοντες που τον αρρωσταίνουν.

Δεν προβλεπόταν να αρρωσταίνει ο άνθρωπος, όταν οι συνθήκες στο περιβάλλον

είναι αυτές που προβλέφθηκαν από την δημιουργία του.

Στην φυσική υπάρχει αυτό που λέμε αντοχή υλικών. Εάν μια κατασκευή, π.χ ένα

αυτοκίνητο δεν χρησιμοποιείται όπως προβλέφθηκε από τον κατασκευαστή, ο

χρόνος λειτουργίας του θα είναι βραχύτερος από το αναμενόμενο.

Η Ελλήνων Πολιτεία, σκοπός και στόχος της Ελλήνων Συνέλευσις θα είναι αυτό το

περιβάλλον μέσα στο οποίο ο πολίτης, ο άνθρωπος θα μπορεί να ζει και να βιώνει

έτσι ώστε να παραμένει υγιής και δημιουργικός, και εάν για οποιονδήποτε λόγο

χάνει την ισορροπία και την αρμονία του να μπορεί να την επαναφέρει με τον

ταχύτερο και αποτελεσματικότερο τρόπο.

Συντάκτης : Αρσενίου Παρασκευάς

1 Shojania KG, et all (2002) The autopsy as an outcome and performance measure. Evid Rep Technol Asses

(Summ) 58: 1-5.

2 Jutte R,, et al (2005) Stellungsnahme der Bundesarztekammer zur Autopsie. Deutsch Arztebl 102: 3545

3 Είναι αποτέλεσμα ανεπάρκειας του ενζύμου υδροξυλάση της φαινυλαλανίνης, που μετατρέπει τη

φαινυλαλανίνη σε τυροσίνη, και έχει ως αποτέλεσμα τη συσσώρευση της φαινυλαλανίνης που ασκεί τοξική

δράση, ιδίως στον εγκέφαλο. Το γονίδιο που είναι υπεύθυνο για την παραγωγή του ενζύμου εντοπίζεται στο

χρωμόσωμα 12(12q23).

Η κλινική εικόνα περιλαμβάνει βαριά πνευματική καθυστέρηση, σπασμούς και μικροκεφαλία. Επίσης μπορεί

να παρουσιαστούν έμετοι, υπερδιέγερση, εκζεματοειδές εξάνθημα, ιδιάζουσα οσμή, ενώ οι περισσότεροι

άρρωστοι είναι ξανθοί λόγω ανεπαρκούς παραγωγής μελανίνης (εξαιτίας της ανεπαρκούς παραγωγής

τυροσίνης, η οποία αποτελεί το πρώτο στάδιο της μεταβολικής οδού παραγωγής της μελανίνης).